Warunkiem wyrażenia, przez organ nadzoru budowlanego (np. przez PINB dla Miasta Poznania), zgody na użytkowanie obiektu budowlanego jest stwierdzenie zgodności jego budowy z projektem budowlanym zatwierdzonym w decyzji o pozwoleniu na budowę, wydanej przez organ administracji architektoniczno-budowlanej (np. przez Prezydenta Miasta Poznania). Stwierdzenie zgodności realizacji budowlanej inwestycji z pozwoleniem na budowę następuje w wyniku analizy dokumentów (m.in. dokumentacji powykonawczej budowy) dołączonych przez inwestora do zawiadomienia o zakończeniu robót lub do wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie. W tym drugim przypadku inspektorzy, np. PINB dla Miasta Poznania, przeprowadzają obowiązkową kontrolę.
Jeśli w toku powyżej opisanego postępowania okaże się, że inwestor zrealizował inwestycję zgodnie z projektem budowlanym zatwierdzonym w pozwoleniu na budowę, a ewentualne odstępstwa od projektu zostały zaakceptowane przez projektanta (w przypadku odstępstw nieistotnych) bądź wykonane po uzyskaniu decyzji o zmianie pozwolenia na budowę (w przypadku odstępstw istotnych) – organ nadzoru budowlanego wydaje decyzję o pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego.
Czy po przystąpieniu do eksploatacji nowo powstałego obiektu budowlanego nadzór budowlany weryfikuje zgodność jego użytkowania z pozwoleniem na budowę bądź sposób jego utrzymania?
Przepisy Prawa budowlanego nie przewidują konieczności ponownego (w jakichś ustawowo określonych terminach bądź w jakimś ustawowo określonym zakresie) weryfikowania przez nadzór budowlany obiektów, na które ich inwestorzy uzyskali już ostateczne decyzje o pozwoleniu na użytkowanie. Nie oznacza to jednak, że inspektorzy nadzoru budowlanego w takich obiektach nigdy się już nie pojawią. Zdarza się, że właściciel nowo oddanego do użytkowania budynku dokonuje samowolnej (bez wymaganego przepisami zgłoszenia) zmiany sposobu jego użytkowania. Na przykład z funkcji usługowej na mieszkalną. W takiej sytuacji nadzór budowlany wstrzymuje użytkowanie obiektu budowlanego lub jego części i nakłada obowiązek przedstawienia przez właściciela (inwestora robót) dokumentów umożliwiających legalizację samowolnie dokonanej zmiany sposobu użytkowania. W przypadku niewykonania nałożonych obowiązków nadzór budowlany (np. PINB dla Miasta Poznania) nakazuje przywrócenie poprzedniego, zgodnego z decyzją o pozwoleniu na budowę, sposobu użytkowania.
Wizyta inspektorów nadzoru budowlanego w legalnie użytkowanym obiekcie może być także związana z jego złym stanem technicznym. Organ nadzoru budowlanego, na przykład PINB dla Miasta Poznania, może zakazać użytkowania obiektu budowlanego lub jego części do czasu usunięcia nieprawidłowości, w przypadku stwierdzenia, że obiekt budowlany:
- może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi, bezpieczeństwu mienia bądź środowiska,
- jest użytkowany w sposób zagrażający życiu lub zdrowiu ludzi, bezpieczeństwu mienia lubśrodowiska, albo
- jest w nieodpowiednim stanie technicznym.
Ponadto, organ nadzoru budowlanego, w przypadku stwierdzenia potrzeby opróżnienia w całości lub w części budynku przeznaczonego na pobyt ludzi – bezpośrednio grożącego zawaleniem – nakazuje, w drodze decyzji, właścicielowi lub zarządcy obiektu budowlanego opróżnienie bądź wyłączenie w określonym terminie całości lub części budynku z użytkowania.
Sytuacje wyżej opisane mogą mieć miejsce w nieokreślonym żadnymi terminami czasie – w trakcie użytkowania budynku. Każda samowolna zmiana sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego nieodpowiedni stan techniczny, jeśli będzie to w zakresie wiedzy nadzoru budowlanego, spotkają się z natychmiastową reakcją, z całą pewnością PINB dla Miasta Poznania.
Odrębną kwestią jest możliwość przeprowadzenia w stosunku do oddanego do użytkowania budynku weryfikacji wydanego pozwolenia na użytkowanie w trybie postępowania nadzwyczajnego określonego w przepisach ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 775 z późn. zm.), tj. w trybie wznowienia postępowania. Wznowienie może nastąpić w ściśle określonych przepisami okolicznościach:
Art. 145 § 1 W sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli:
1) dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
2) decyzja wydana została w wyniku przestępstwa;
3) decyzja wydana została przez pracownika lub organ administracji publicznej, który podlega wyłączeniu stosownie do art. 24, 25 i 27;
4) strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu;
5) wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję;
6) decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu;
7) zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydaniu decyzji (art. 100 § 2);
8) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione.
§ 2. Z przyczyn określonych w § 1 pkt 1 i 2 postępowanie może być wznowione również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a wznowienie postępowania jest niezbędne dla uniknięcia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia ludzkiego albo poważnej szkody dla interesu społecznego.
§ 3. Z przyczyn określonych w § 1 pkt 1 i 2 można wznowić postępowanie także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w przepisach prawa.
Art. 145a § 1. Można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja.
§ 2. W sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Art. 145aa § 1. Można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy zostało wydane orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, które ma wpływ na treść wydanej decyzji.
§ 2. W sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia publikacji sentencji orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Art. 145b § 1. Można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy zostało wydane orzeczenie sądu stwierdzające naruszenie zasady równego traktowania, zgodnie z ustawą z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. z 2020 r. poz. 2156 oraz z 2023 r. poz. 641), jeżeli naruszenie tej zasady miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zakończonej decyzją ostateczną.
§ 2. W sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu.
Terminy na przeprowadzenie postępowania wznowieniowego również są regulowane w kodeksie postępowania administracyjnego:
Art. 146 § 1. Uchylenie decyzji z przyczyn określonych w art. 145 § 1 pkt 1 i 2 nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło dziesięć lat, zaś z przyczyn określonych w art. 145 § 1 pkt 3-8 oraz w art. 145a-145b, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat.
§ 2. Nie uchyla się decyzji także w przypadku, jeżeli w wyniku wznowienia postępowania mogłaby zapaść wyłącznie decyzja odpowiadająca w swej istocie decyzji dotychczasowej.
Art. 147 Wznowienie postępowania następuje z urzędu lub na żądanie strony. Wznowienie postępowania z przyczyny określonej w art. 145 § 1 pkt 4 oraz art. 145a-145b następuje tylko na żądanie strony.
Art. 148 § 1. Podanie o wznowienie postępowania wnosi się do organu administracji publicznej, który wydał w sprawie decyzję w pierwszej instancji, w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia postępowania.
§ 2. Termin do złożenia podania o wznowienie postępowania z przyczyny określonej w art. 145 § 1 pkt 4 biegnie od dnia, w którym strona dowiedziała się o decyzji.
W ciągu ostatnich 10 lat w PINB dla Miasta Poznania toczyło się pięć postępowań wznowieniowych w sprawie pozwoleń na użytkowanie budynków. Dwa z nich wznowiono z powodu uchylenia decyzji o pozwoleniu na budowę i decyzji zatwierdzającej projekt budowlany, tj. z przyczyny określonej w art. Art. 145 § 1 pkt 8 kpa. Pozostałe trzy ze względu na ujawnione istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję (art. 145 § 1 pkt 5 kpa), tj. wybudowanie dwóch ścian nośnych zamiast jednej wspólnej, co skutkowało powstaniem dwóch budynków zamiast jednego, a także nowe okoliczności dotyczące sposobu wykonania parkingów, które nie zostały ujawnione w dokumentacji powykonawczej.
W wyniku wznowionych postępowań trzy z decyzji o pozwoleniu na użytkowanie zostały uchylone. W pozostałych dwóch przypadkach odmówiono uchylenia decyzji o pozwoleniu na budowę.
Paweł Łukaszewski
Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego dla Miasta Poznania
Anna Zakrzyńska
Kierownik Oddziału Inspekcji i Kontroli PINB dla Miasta Poznania
Poznań, marzec 2024 roku